ΣΥΝΤΟΜΟ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΝΗΣΟΥ ΛΕΥΚΑΔΑΣ

Του Δημήτρη Σπ. Τσερέ Φιλολόγου ΑΡΧΑΙΑ ΕΠΟΧΗ Η Λευκάδα ανήκει στα Επτάνησα και είναι το 4ο σε μέγεθος νησί τους. Το όνομα «Λευκάς πέτρα» ή «Λευκάς άκρα» δόθηκε αρχικά στο νοτιότερο σημείο του νησιού, στο σημερινό ακρωτήριο Λευκάτα. Το όνομα «Λευκάς» δόθηκε ύστερα στη πόλη Νήρικος, που είχαν ιδρύσει οι Κορίνθιοι λίγο πριν το 600 π.χ. Τέλος έτσι ονομάστηκε όλο το νησί. Από τη λέξη. Λευκάς σχηματίστηκε το επίθετο Λευκάτας (στα δωρικά), που σήμαινε τον κύριο της Λευκάδος πέτρας και δόθηκε στον Απόλλωνα, τον κύριο του ακρωτηρίου. Ένας αρχαίος μύθος, που διαδόθηκε ευρύτατα στο ρωμαϊκό κόσμο και μέσω αυτού στη νεότερη Ευρώπη, μας παραδίδει ότι από το Λευκάτα έπεσε στη θάλασσα-και πνίγηκε- η Σαπφώ για να λυτρωθεί από τον χωρίς ανταπόκριση έρωτά της για το Φάωνα. Οι έρευνες του W. Dorpeld στις αρχές του 20ου αιώνα βρήκαν στη Λευκάδα στοιχεία ζωής από την παλαιολιθική εποχή. Ανακάλυψε επίσης στο Νυδρί, σημαντικά ευρήματα από την εποχή του Χαλκού (2.000 π.Χ. περίπου) και διατύπωσε τη περιώνυμη θεωρία του ότι η ομηρική Ιθάκη είναι η Λευκάδα. Η πρώτη πόλη του νησιού ήταν η προϊστορική Νήρικος, στο Καλλιγόνι στη κορυφή του λόφου «Κούλμος». Μικρά υπολείμματα του μεγάλου τείχους της σώζονται και σήμερα. Η ιστορία της Λευκάδας, από τον 7ο αιώνα π.Χ. όταν γίνεται αποικία των Κορινθίων ως τη Ρωμαϊκή κατάκτηση, συνδέεται στενά με τη Κόρινθο, με την οποία συμπορεύτηκε στα μεγάλα ιστορικά γεγονότα της εποχής. Προς το τέλος του 7ου αιώνα ιδρύθηκε η πόλη «Λευκάς», η πρωτεύουσας του νησιού, στο λόφο «Κούλμο», η οποία επεκτεινόταν ως τη θάλασσα. Η «Λευκάς» συνέχισε να υπάρχει ως τον 6ο αιώνα μ. χ. Στην Ελληνιστική εποχή η Λευκάδα γίνεται η πρωτεύουσα του «Κοινού των Ακαρνάνων»(272-167 π.χ.). Ήδη από το 197 π.χ. οι Ρωμαίοι, υπό τον ύπατο Φλαμινίνο, είχαν καταλάβει τη Λευκάδα αλλά της είχαν αναγνωρίσει μια σχετική αυτονομία και έτσι η Λευκάδα εξακολούθησε να ηγείται του «Κοινού των Ακαρνάνων». Μετά την ήττα του βασιλιά της Μακεδονίας Περσέα το 168 π. χ, οι Ρωμαίοι, επιδιώκοντας σταθερά την πολιτική διάσπαση των Ελλήνων, απέσπασαν τη Λευκάδα από το «Κοινό των Ακαρνάνων», της επέτρεψαν μόνο μια πολύ περιορισμένη πολιτική αυτονομία και της επέβαλαν φιλορωμαϊκή διοίκηση ως το 146 π.χ., οπότε η Ρώμη κυριάρχησε πλήρως στον ελληνικό χώρο. Τα λιγοστά τεκμήρια της εποχής δείχνουν ότι η Λευκάδα παρακμάζει και η παρακμή επιδεινώθηκε με την απόφαση του Οκταβιανού να εποικίσει την νεοϊδρυθείσα πόλη της Νικόπολης με κατοίκους των όμορων περιοχών. ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ Επί Βυζαντίου και μετά τον χωρισμό του κράτους (395 μ.Χ.) η Λευκάδα υπήχθη στο Ανατολικό Κράτος και παρέμεινε διοικητικά συνδεδεμένη με την Ήπειρο. Όταν στην Αυτοκρατορία εισήχθη, τον 7ο αιώνα, ο θεσμός των θεμάτων, η Λευκάδα φαίνεται ότι προσαρτήθηκε στο θέμα Κεφαλληνίας. Το διάστημα 1204-1294 μ. χ. η Λευκάδα προσαρτήθηκε στο Δεσποτάτο της Ηπείρου. Η μεσαιωνική πολίχνη-πρωτεύουσα της, που χτίστηκε κι αυτή στο λόφο του «Κούλμου» πάνω στα ερείπια της αρχαίας πόλης, η οποία καταστράφηκε από σεισμό κατά τον 6ο μ. χ. αιώνα. Η μεσαιωνική πολίχνη υπήρχε μέχρι τον 12ο αιώνα. Κατά την εποχή αυτή ερημώνεται. Είναι χαρακτηριστικό ότι στο διάταγμα του 1355, με το οποίο ο Βαλτέρος Βρυέννιος παραχώρησε στον Γρατιανό Τζώρτζη τη χωροδεσποτεία της Αγίας Μαύρας, το μόνο κάστρο που αναφέρεται είναι της Αγίας Μαύρας, δηλαδή το σημερινό. ΥΠΌ ΔΥΤΙΚΟΥΣ ΚΥΡΙΑΑΡΧΟΥΣ: ΟΡΣΙΝΙ, ΑΝΔΕΓΑΥΟΙ, ΤΟΚΚΟΙ Η Λευκάδα, που ανήκε στο Δεσποτάτο της Ηπείρου (1204-1294), παραχωρήθηκε το 1294 ως προίκα στον Ιωάννη Ορσίνι, γιο του κόμητα της Κεφαλληνίας, ο οποίος έκτισε το «επιτείχισμα», που αργότερα αναπτύχτηκε στο ισχυρό κάστρο της Αγίας Μαύρας. Το 1331 η Λευκάδα περνά στην κυριαρχία Ανδεγαυών βασιλέων της Νεάπολης. Το 1355 ο εντολοδόχος των Ανδεγαυών Βρυέννιος παραχωρεί τη χωροδεσποτεία της Λευκάδας στον βενετσιάνο ευγενή Γρατιανό Τζώρτζη. Εναντίον του Τζώρτζη, το 1357, επαναστάτησαν οι χωρικοί της Λευκάδας («επανάσταση της βουκέντρας») και το γεγονός ενέπνευσε τον λευκάδιο Αριστοτέλη Βαλαωρίτη να γράψει το ποίημα του Φωτεινός. Από το 1362 έως το 1479 η Λευκάδα αποτέλεσε μέρος της επικράτειας των Τόκκων. Την εποχή αυτή (14ος αι.), η πρωτεύουσα του νησιού μεταφέρεται μέσα στο Κάστρο και ονομάζεται Αγία Μαύρα. ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ Το 1479 η Λευκάδα πέρασε στα χέρια των Οθωμανών μέχρι το 1684 και αποτέλεσε μαζί με την Αιτωλοακαρνανία το σαντζάκι του Κάρλελι που είχε πρωτεύουσα το Αγγελόκαστρο- η Λευκάδα ήταν ένας από τις τρεις «καζάδες» του Κάρλελι. Επί Τουρκοκρατίας χτίστηκε το υδραγωγείο με τις 360 καμάρες, που έφερνε το νερό στη πόλη μέσα στο Κάστρο και στις δύο συνοικίες της. Υπολείμματα του διακρίνονται ακόμα μέσα στη λιμνοθάλασσα αριστερά εκείνου που βαδίζει από τη Λευκάδα προς τη γέφυρα, που συνδέει τη Λευκάδα με τη Στερεά. Ο αγωγός έφερνε το νερό από τη «Μεγάλη Βρύση», περνούσε μέσα από το σημερινό «παζάρι» (που ήταν και τότε ο κεντρικός δρόμος του οικισμού της Αμαξικής) και τροφοδοτούσε τις πέντε βρύσες του, από τις οποίες διατηρείται και σήμερα η γνωστή «Κάτω Βρύση», στο δρόμο του «παζαριού», βόρεια της κεντρικής πλατείας, σε απόσταση 50 μέτρων περίπου πριν να ο δρόμος καταλήξει στην παραλία, μπροστά στο ξενοδοχείο «Νήρικος». ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΕΝΕΤΟΚΡΑΤΙΑΣ Μετά την κατάληψη της Λευκάδας από τους Ενετούς το 1684, η πρωτεύουσα Αγία Μαύρα, μεταφέρθηκε από το Κάστρο στη θέση που βρίσκεται σήμερα. Όλα τα Επτάνησα τελούν πλέον υπό διοίκηση ενετική, άρα έχουν κοινή πορεία. Πέραν όμως των ομοιοτήτων, που προκαθορίζει η κοινή πολιτική τους διοίκηση, παρουσιάζουν και διαφορές. Π.χ. στην Κέρκυρα το αριστοκρατικό στοιχείο είναι πολιτικά πιο ισχυρό, ενώ στην Κεφαλλονιά παρουσιάζεται πιο δυναμικό το λαϊκό στοιχείο. Το διοικητικό καθεστώς της Λευκάδας καθορίζεται από «τα προνόμια της Κοινότητας της Αγίας Μαύρας» που της παραχώρησε ο Μοροζίνι το 1684. Στο κοινωνικό επίπεδο κυριαρχούν οι κάτοχοι μεγάλης κτηματικής περιουσίας, οι nobili, οι μόνοι που έχουν πολιτικά δικαιώματα. Σ΄ αυτή την elit ανήκαν αρχικά τα μέλη 70 οικογενειών, που συν τω χρόνω έγιναν περισσότεροι. Ακολουθούν τα ανώτερα στρώματα των αστών, που δεν έχουν πολιτικά δικαιώματα αλλά διαθέτουν κοινωνικό κύρος. Σε χαμηλότερη κλίμακα βρίσκονται τα κατώτερα στρώματα της αστικής τάξης (οι μικροκτηματίες της περιοχής του κάμπου της πόλης και οι χειρώνακτες επαγγελματίες). Και στη βάση της πυραμίδας οι μικροαλιείς, οι μεταφορείς και οι χωρίς μόνιμη εργασία, οι «μπουρανέλλοι». Οι αγρότες αποτελούν το 80% του πληθυσμού και ζουν άθλια κάτω από την σκληρή εκμετάλλευση των αρχόντων και των Ενετών. ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ : ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΙ ΓΑΛΛΟΙ- ΡΩΣΟΤΟΥΡΚΟΙ- ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΟΙ ΓΑΛΛΟΙ Το 1797 τα Επτάνησα με την συνθήκη του Campo-Formio περιέρχονται στην κυριαρχία της Γαλλίας για πολύ λίγο: Από τον Οκτώβριο του επομένου έτους ο στόλος της Ρωσίας και της Τουρκίας, συνασπισμένοι στον αντιγαλλικό συνασπισμό, αρχίζουν να καταλαμβάνουν διαδοχικά τα νησιά του Ιονίου. Τον Απρίλιο του 1899 οι ναύαρχοι ρωσοτουρκικού στόλου αποφασίζουν να ιδρύσουν αυτόνομη Πολιτεία των Επτανήσων με έδρα την Κέρκυρα. Με την συνθήκη της Κων/πόλεως της 21ης Μαρτίου του 1800 η Ρωσία και η Οθωμανική αυτοκρατορία αναγνώρισαν επίσημα ότι τα Επτάνησα αποτελούν ενιαίο αυτόνομο κράτος υπό την επικυριαρχία του Σουλτάνου, με την ονομασία Πολιτεία των Επτά Ηνωμένων Νησιών (Repubblica delle Sette Isole Ionie). Η Repubblica delle Sette Isole Ionie ήταν το πρώτο ελληνικό κράτος στην ιστορία της νεότερης Ελλάδας, όχι βέβαια ανεξάρτητο αλλά ημιαυτόνομο και φόρου υποτελές στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Το 1807, με την συνθήκη του Τίλσιτ, τα Επτάνησα πέρασαν για λίγο στην αυτοκρατορική πλέον Γαλλία και αποτέλεσαν γαλλική επαρχία αλλά για πολύ λίγο χρόνο: κυριεύτηκαν σταδιακά από τον αγγλικό στόλο από το 1809 μέχρι το 1914 με τελευταία την Κέρκυρα, ενώ η Λευκάδα είχε κυριευθεί ήδη από τον Απρίλιο του 1810. ΑΓΓΛΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ Η συνθήκη των Παρισίων μεταξύ Ρωσίας και Αγγλίας, το Νοέμβριο του 1815, όρισε ότι τα Ιόνια νησιά θα αποτελέσουν ένα «ελεύθερο και ανεξάρτητο κράτος» με επίσημη ονομασία Ενωμένο Κράτος των Ιονίων Νήσων κάτω από την ασφυκτική και αποκλειστική Προστασία της Μεγάλης Βρετανίας. Το νέο κράτος ήταν κατ' ουσία βρετανικό προτεκτοράτο. Το ανελεύθερο Σύνταγμα του επιβλήθηκε σχεδόν με τη βία από τον πρώτο Λόρδο Αρμοστή Μαίτλαντ και η άσκηση της εξουσίας από τους Βρετανούς και τους εγχώριους συνεργάτες τους υπήρξε αυταρχική και τυραννική. Στην αρχή ήδη της Προστασίας, το 1819, σημειώθηκε η στάση των χωρικών της Λευκάδας, που καταπνίγηκε με μεγάλη αγριότητα Η Προστασία διατηρήθηκε μέχρι το 1864. Συνήθως αυταρχική και καταπιεστική γενικώς, αναγκάστηκε στο τέλος της δεκαετίας 1840-50, υπό την πίεση των μεγάλων ευρωπαϊκών επαναστάσεων, να προχωρήσει σε ορισμένες παραχωρήσεις πολιτικής φύσεως. Τελικά υποχώρησε μπροστά στις απαιτήσεις των νέων πολιτικών δεδομένων και αποδέχτηκε την θέληση του Επτανησιακού λαού για Ένωση αφού μπόρεσε προηγουμένως, ως αντάλλαγμα, να προσαρμόσει κάποιες πλευρές της εξωτερικής πολιτικής της Ελλάδος και του εσωτερικού καθεστώτος της στις δικές της προτεραιότητες. Με την συνθήκη της 13ης Ιουλίου 1863 η Αγγλία, η Γαλλία, η Αυστρίας και η Δανίας αποφάσισαν την παραχώρηση των Επτανήσων στην Ελλάδα και τον ορισμό του Γεωργίου Γλύξμπουργκ ως βασιλιά της Ελλάδας, υπό την προϋπόθεση ότι θα συναινέσει το ΙΓ΄ Ιόνιο Κοινοβούλιο το οποίο εκλέγεται επί τούτω. Στην πανηγυρική συνεδρίαση του ΙΓ΄ Κοινοβουλίου, την 5η Οκτωβρίου 1863, ο βουλευτής Λευκάδας Αριστοτέλης Βαλαωρίτης διαβάζει το ιστορικό ψήφισμα για την Ένωση, που είχε συντάξει ο ίδιος, το οποίο εγκρίνεται πανηγυρικά. Την 21η Μαΐου 1864 ο τελευταίος Βρετανός Αρμοστής Ερρίκος Στορξ παρέδωσε επισήμως στον έκτατο απεσταλμένο της ελληνικής κυβέρνησης Θρ. Ζαΐμη τα Επτάνησα. Την εποχή αυτή οργανώθηκε στα Επτάνησα το πρώτο στην νεότερη Ελλάδα σοβαρό σύστημα δημόσιας εκπαίδευσης με περιλάμβανε τρεις βαθμίδες: στοιχειώδη, μέση και ανώτατη. Τότε ιδρύθηκε στη Λευκάδα, το 1829, το «Δευτερεύον Σχολείο Λευκάδος», δηλαδή το Γυμνάσιο της, πρώτος διευθυντής του οποίου υπήρξε ο ονομαστός λόγιος Αθανάσιος Ψαλίδας. Και στην περίοδο αυτή υπάρχουν έντονες κοινωνικές διαφορές, παρουσιάζεται όμως ισχυροποιημένη τώρα η αστική τάξη. Υπάρχει μια κάθετη διχοτόμηση: Από τη μια μεριά το «αρχοντολόι», δηλαδή οι μεγαλοκτηματίες και οι σύμμαχοί τους των ανώτερων αστικών στρωμάτων, και, από την άλλη, ο «λαός», το άθροισμα των άλλων κοινωνικών στρωμάτων, την πολιτική και πολιτιστική ηγεμονία του οποίου έχουν οι φωτισμένοι αστοί και οι διανοούμενοι. Καθώς πλησιάζουμε στη λήξη αυτής περιόδου της Προστασίας η δύναμη των κτηματιών-αρχόντων περιορίζεται από τα δυναμικά αστικά στρώματα, που εισβάλουν στο προσκήνιο και ασχολούνται με τις εμπορικές δραστηριότητες. Ο ισχυρός πυρήνας του είναι οι «εμποροκτηματίες», που από το 1850 περίπου και ύστερα γνωρίζουν τη μεγάλη τους ακμή. Πολυπληθές είναι και το κοινωνικό στρώμα των επαγγελματιών της αγοράς, που ασχολούνται με ένα ευρύτατο φάσμα επαγγελματικών δραστηριοτήτων και αποτελούν το λαϊκό στοιχείο της, το «popolo». Συνεχίζουν να υπάρχουν κτηματίες στην ύπαιθρο ενώ οι γεωργοί εξακολουθούν να αποτελούν το 80% περίπου του συνολικού πληθυσμού του νησιού. ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΝΩΣΗ Η διοικητική κατάσταση της Λευκάδας γνώρισε πολλές μεταβολές: το 1864 μαζί με την Ιθάκη αποτέλεσαν το Νομό Λευκάδος με δύο επαρχίες, της Λευκάδος και της Ιθάκης. Το 1866 ο Νομός Λευκάδος καταργήθηκε και το νησί έγινε επαρχία του Νομού Κέρκυρας ως το 1899, οπότε η Λευκάδα μαζί με τα νησιά Μεγανήσι, Ιθάκη, Κάλαμο, Καστό αποτέλεσε πάλι νομό. Το 1909 καταργήθηκε αυτός ο νομός και η Λευκάδα με το Μεγανήσι υπήχθησαν στο Νομό Κερκύρας ως Επαρχία Λευκάδος. Το 1945 η Λευκάδα και το Μεγανήσι υπήχθησαν στο Νομό Πρέβεζας και αποτέλεσαν την Επαρχία Λευκάδος. Το 1946 η Λευκάδα, η Ιθάκη, το Μεγανήσι, ο Κάλαμος και ο Καστός αποτέλεσαν το Νομός Λευκάδος. Από τότε δεν άλλαξε τίποτα εκτός από το ότι η Ιθάκη με το Νόμο 1976/12-1-1953 αποσπάστηκε στο Νομό Κεφαλληνίας. Ενδιαμέσως, κατά την περίοδο της Κατοχής, η Λευκάδα, όπως όλα τα Επτάνησα, πέρασαν στη δικαιοδοσία των Ιταλών από την 1η Μαΐου 1941 μέχρι την 11η Σεπτεμβρίου 1943, οπότε πέρασε στην κατοχή των Γερμανών, μετά τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας. Η γερμανική κατοχή έληξε την 12η Σεπτεμβρίου 1944. Ο λαός της Λευκάδας έλαβε ενεργό μέρος στην αντίσταση κατά των κατακτητών και πολλοί Λευκάδιοι προσέφεραν τη ζωή τους στο βωμό ενός καλύτερου αύριο. Η πολιτική κατάσταση στο νησί μας αμέσως μετά την απελευθέρωση ήταν ιδιαίτερα ταραγμένη και σκληρή η σύγκρουση κατά την περίοδο των «Δεκεμβριανών». Ύστερα ήλθε ο σκληρός εμφύλιος πόλεμος, που άφησε πολλές πληγές στο νησί. Έπρεπε να περάσει μακρύ χρονικό διάστημα και να καταβληθούν μεγάλες προσπάθειες, για να επουλωθούν οι πληγές. Στο κοινωνικό επίπεδο- παρά τις αλλαγές, όπως την παραχώρηση ψήφου σε όλους τους άρρενες- ισχύει, όπως και για την προηγούμενη περίοδο, το γενικό διχοτομικό σχήμα: από τη μια βρίσκονται οι λίγοι «δυνατοί», και από την άλλη ο «λαός», δηλαδή όλα τα άλλα κοινωνικά στρώματα, των οποίων την πολιτική και πολιτιστική ηγεμονία έχουν οι φωτισμένοι αστοί. Ειδικότερα : η ισχύς των κτηματιών- αρχόντων υποχωρεί βαθμιαία γεγονός που τους οδηγεί σε επιγαμίες με τους ισχυρούς του χρήματος, δηλαδή, τους αστούς-εμποροκτηματίες. Οι αστοί, οι κάτοικοι της πόλης, πόλης αυξάνονται αριθμητικά και ισχυροποιούνται κοινωνικά. Στο ανομοιογενές αυτό κοινωνικό στρώμα συνυπάρχουν οι μεγαλέμποροι, οι έμποροι, οι πολλοί μικρέμποροι, οι γιατροί, οι δικηγόροι, οι συμβολαιογράφοι, οι φαρμακοποιοί, οι υπάλληλοι, οι εκπαιδευτικοί, ο μεγάλος αριθμός των ποικίλων επαγγελματιών της αγοράς (παντοπώλες, ράφτες, αρτοποιοί, καφεπώλες, παντοπώλες, μανάβηδες κλπ) - και στη βάση της πυραμίδας πάντα η το εξαθλιωμένο πόπολο της πόλης, οι μπουρανέλοι. Η ανερχόμενη κοινωνική δύναμη είναι οι «εμποροκτηματίες», που ασχολούνται με ποικίλες οικονομικές δραστηριότητες και αποκομίζουν μεγάλα κέρδη, που τα επενδύουν σε πάσης φύσεως ακίνητα, έρχονται σε επιγαμίες με τους παρακμασμένους «άρχοντες», ανεβαίνουν ταχύτατα τις βαθμίδες της κοινωνικής και πολιτικής κλίμακας και γίνονται η ισχυρότερη κοινωνική ομάδα. Η ώρα της παρακμή τους θα σημάνει με το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου. Στην πρωτοκαθεδρία θα τους διαδεχτεί η «καθαρά αστική τάξη της Λευκάδας: οι έμποροι, οι μεσίτες, οι μεταπράτες, οι βιοτέχνες και οι βιομήχανοι», που έδωσαν αναπτυξιακή ώθηση στο νησί. Οι κοσμογονικές αλλαγές, που έφερε ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, άλλαξαν πάλι το κοινωνικό τοπίο στη Λευκάδα: από τη μια η «καθαρά αστική τάξη» παρήκμασε και από την άλλη άρχισε με ταχείς ρυθμούς η κάθοδος των χωρικών στη πόλη, οι οποίοι με τα εμβάσματα των ξενιτεμένων συγγενών τους αγοράζουν τις περιουσίες των παρακμασμένων αστών που πουλάνε, γίνονται η νέα εμπορική αστική τάξη της πόλης και μεταβάλλουν πλήρως την κοινωνική σύνθεση της. Η μεγάλη πλειοψηφία του πληθυσμού εξακολουθούν να είναι οι γεωργοί, οι οποίοι ως και τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια συνεχίζουν να είναι θύματα σκληρής εκμετάλλευσης της μειοψηφίας των ισχυρών. Από το 1870 το κρασί ήταν το σπουδαιότερο προϊόν της αγροτικής παραγωγής. Η τιμή του ήταν πολύ υψηλή, γιατί η ζήτησή του διεθνώς ήταν μεγάλη λόγω της πλήρους καταστροφής των αμπελιών της Γαλλίας από φυλλοξήρα κατά την ίδια εποχή. Έτσι η αμπελοκαλλιέργεια εξαπλώθηκε σε όλο το νησί. Από το 1892 όμως ξέσπασε οξεία οινική κρίση, εξ αιτίας της μείωσης της ζήτησης του και της καταστροφής των λευκαδίτικων αμπελώνων το 1900 από περονόσπορο. Το λάδι έγινε πλέον το πολυτιμότερο αγροτικό προϊόν. Αποτέλεσμα της κρίσης ήταν η μεγάλη μετανάστευση από τη Λευκάδα προς τις ΗΠΑ και τον Καναδά. Οι αγώνες των οινοπαραγωγών με τη συνδρομή του νεοϊδρυθέντος Ταμείου Αμύνης Οινοπαραγωγών Λευκάδος, του γνωστού ΤΑΟΛ, έδωσαν προσωρινές λύσεις στο χρόνιο πρόβλημα. Το 1935 όμως σημειώνεται μια νέα έντονη έξαρση της πολύχρονης οινικής κρίσης. Μέσα σ΄ αυτό το φορτισμένο κλίμα έγινε το πιο γνωστό συλλαλητήριο της νεότερης τοπικής ιστορίας: το συλλαλητήριο των αμπελουργών την 1η Σεπτεμβρίου και 1η Οκτωβρίου του 1935, που κατέληξε σε επέμβαση της Αστυνομίας και του Στρατού με αποτέλεσμα τον θάνατο τριών διαδηλωτών. Η αγροτική τάξη αρχίζει να μειώνεται αριθμητικά μετά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο: από το 80% περίπου του συνολικού πληθυσμού στον 19ο και στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα, το ποσοστό της έχει πέσει κάτω από το 60%. Από την άλλη όμως η οικονομική της κατάσταση βελτιώνεται με ταχείς ρυθμούς με τον τουρισμό να αποτελεί πλέον τη δεσπόζουσα οικονομική δραστηριότητα των κατοίκων του νησιού και τις καθαυτό γεωργικές δραστηριότητες να μειώνονται πάρα πολύ. Πιο πολύ ευνοείται από τη νέα κατάσταση η οικονομία των παραθαλάσσιων τμημάτων της αλλά και η υπόλοιπη ύπαιθρος απολαμβάνει ένα μερίδιο της ανόδου.